Chùa Dâu – Ngôi chùa cổ hình thành sớm nhất Việt Nam

Chùa Dâu Bắc Ninh được biết đến là ngôi chùa cổ được hình thành sớm nhất tại nước ta.  Đây là một trong những công trình di tích lịch sử tín ngưỡng đánh dấu sự khởi nguồn của đạo Phật ở Việt Nam. Vì vậy, ngôi chùa thu hút rất nhiều khách du lịch trong và ngoài nước đến hành hương chiêm bái, vãn cảnh và tìm hiểu về những giá trị lịch sử quý giá. 

Giới thiệu về chùa Dâu

Ở vùng Dâu thuộc xứ Kinh Bắc khi xưa có năm ngôi chùa cổ, ngoài thờ Phật còn thờ Tứ Pháp là:

• Chùa Dâu thờ Pháp Vân (thần mây)
• Chùa Đậu thờ Pháp Vũ (thần mưa)
• Chùa Tướng thờ Pháp Lôi (thần sấm)
• Chùa Dàn thờ Pháp Điện (thần chớp) 
• Chùa Tổ thờ Man Nương là mẹ của Tứ Pháp

Theo đó là thờ các nữ thần: Bà Dâu, Bà Đậu, Bà Tướng, Bà Dàn. Trong đó, đứng đầu Tứ Pháp là Pháp Vân. Chùa Dâu trở thành trung tâm của tín ngưỡng này ở cả vùng Dâu lẫn cả nước. Vị tổ sư của thiền phái ở Việt Nam là nhà sư Tì- Ni- Đa- Lưu- Chi (580-?)  đã làm trụ trì ở đây và chùa Dâu trở thành ngôi chùa Thiền tông đầu tiên ở Việt Nam.

Xem thêm: Lịch sử, kiến trúc hùa Bà Ngô (Hà Nội) có gì đặc sắc? Những truyền thuyết thần bí liên quan tới chùa

Qua tài liệu, cổ vật được lưu giữ ở Chùa cùng những nghiên cứu về Phật giáo, đặc biệt với minh chứng là bản khắc “Cổ Châu Pháp Vân Phật bản hạnh” có niên đại 1752 đã khẳng định “Chùa Dâu ở Bắc Ninh là tổ đình của Phật giáo Việt Nam”. 

Ngày nay, chùa Dâu tọa lạc tại  xã Thanh Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Chùa Dâu đã được xếp hạng Di tích lịch sử vào năm 1962. Đến năm 2013, chùa tiếp tục được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt.

Truyền thuyết kỳ bí về ngôi chùa

Sau khi ra đời tại Ấn Độ vào khoảng thế kỷ VI TCN, Phật giáo theo các các nhà sư và thương gia nước này này du nhập truyền bá vào nước ta. Đạo Phật vốn hòa nhập với sự giao lưu tiếp biến trong văn hóa và phong tục của người Việt và được nhân dân nhanh chóng đón nhận.

Chùa Dâu được xây dựng trong những buổi đầu Công Nguyên, được cho là vào khoảng thế kỷ II, muộn nhất là vào thể kỷ III, trong khoảng thời gian Sĩ Nhiếp cai trị vùng quận Giao Châu, thủ phủ Kinh Bắc. 

Truyền thuyết về chùa Dâu được lưu truyền trong dân gian rằng:

Xưa kia có gia đình ông bà Tu Định, ở Làng mèn (Mã Xá) giàu lòng nhân đức, mến mộ phật giáo. Họ đã gửi người con gái duy nhất tên Man Nương đến chùa Linh Quang (Tiên Du, Bắc Ninh) tu đạo và giúp đỡ nhà chùa quét dọn, lấy củi, nấu nướng…Tại chùa có thiền sư Khâu Đà La là một vị cao tăng tinh thông pháp thuật, ai cũng kính nể, tôn thờ. 

Một ngày sau khi đã dọn dẹp xong mọi việc trong chùa, Man Nương mệt quá đã ngủ thiếp đi bên bậu cửa. Lúc nhà sư Khâu- Đà- La tụng kinh xong, quay trở về phòng nghỉ. Nhà sư không muốn đánh thức nàng nên đã bước qua. Không ngờ “Nhân thiên hợp khí” nàng đã hoài thai và sinh con vào ngày mồng tám tháng tư âm lịch. Bé gái sinh ra có hương thơm ngào ngạt, mây ngũ sắc và ánh hào quang chiếu sáng khắp nơi. Nhà sư nhận lấy đứa bé, bế đến trước một gốc cây dung thụ trong chùa, gõ gậy vào thân cây và niệm chú. Bỗng nhiên, cây dung thụ liền tách ra làm đôi, nhà sư đặt đứa bé vào trong, rồi cây tự nhiên khép lại như cũ.

Trong một đêm mưa to gió lớn, cây dung thụ đổ xuống và trôi theo sông Dâu. Trong đêm đó, thái thú Sĩ Nhiếp đã mơ thấy thần nhân đến báo mộng xin được tạc tượng. Sĩ Nhiếp đã sai quân lính vớt cây dung thụ lên nhưng bao nhiêu người cũng không kéo nổi. Chỉ khi bà Man Nương đưa dải yếm lôi lại thì mới được. Thái thú cho người đi tìm thợ tài, khéo về tạc được bốn pho tượng. Tương truyền khi tạc bốn ngôi tượng đã thấy mây, mưa, sấm, chớp nổi lên. Vì vậy mà các tượng mới có tên là Pháp Vân – Pháp Vũ – Pháp Lôi – Pháp Điện. Bốn bức tượng được đặt thờ tại bốn ngôi chùa khác nhau ở trên cùng một khu vực là Chùa Dâu, Chùa Đậu, Chùa Dàn, Chùa Tướng.

Xem thêm: Tổng hợp thông tin về ngôi chùa Kiến Sơ (Hà Nội) và cách sắm lễ chùa tránh phạm

Ngoài ra thì còn có truyền thuyết về sự tích chùa Dâu như sau: Mạc Đinh Chi là người hết lòng yêu thương mẹ nhưng mẹ ông bị bắt giam. Khi nhà vua yêu cầu xây một ngôi chùa tháp chín tầng, cầu chín nhịp, chùa trăm gian, ông đã làm ngay bằng vàng mã. Cuối cùng mẹ ông được thả, ăn mừng ông đã xây dựng chùa như nay. Cũng có ghi chép rằng Mạc Đĩnh Chi theo lệnh Vua Trần Anh Tông tu sửa, kiến thiết lại chùa thành chùa trăm gian, tháp chín tầng, cầu chín nhịp.

Giới thiệu về kiến trúc chùa Dâu

Chùa Dâu ở Bắc Ninh có một vai trò quan trọng trong đời sống nhân dân, luôn được các triều đại phong kiến trùng tu, xây dựng.

Kiến trúc của chùa cho đến ngày hôm nay vẫn giữ nguyên kết cấu “nội công ngoại quốc”. Bao gồm các hạng mục: Cổng tam quan, Tiền thất, Tiền đường, Thiêu hương, Thượng điện, Hậu đường, tháp Hòa Phong với diện tích hơn 177m2. Bốn dãy nhà liên thông hình chữ nhật bao quanh ba ngôi nhà chính là Tiền đường, Thiêu hương và Thượng điện. Bên cạnh đó là các công trình phụ trợ: nhà Mẫu, nhà Tổ, nhà khách, vườn tháp, ao chùa, tường bao 4 hướng hình chữ Quốc…

Tiền thất gồm 7 gian, 2 chái là nơi bày một số bàn ghế để khách sắp lễ trước khi vào lễ Phật.

Qua cổng tam quan, ta thấy được Tiền đường, thiêu hương, thượng điện được xây dựng theo từng nấc cao dần. 

Tiền đường chùa Dâu rộng nhất, gồm 7 gian, 2 chái được trổ chạm nổi những hoa văn hình mây lá, tứ linh, tứ quý, triện dây. Ở gian giữa có 2 thành đá chạm hình rồng rồng theo phong cách nghệ thuật thời Trần. Nơi đây thờ Hộ Pháp, Đức Ông, Đức Thánh Hiền, Bát Bộ Kim Cương.

Thiêu hương gồm 3 gian nối Tiền đường và Thượng Điên. Nơi đây thờ Tam Bảo, hai bên xung quanh có tượng Thập điện Diêm Vương. Tượng Thái tử Kỳ Đà và Mạc Đĩnh Chi nằm đối diện nhau phía cuối tường.

Cao nhất là Thượng điện gồm 1 gian, 2 chái được tạo khối như bông sen. Ở chính giữa thờ tượng Bà Dâu (Pháp Vân) cao 185cm. 

Bên trái là tượng Bà Đậu (Pháp Vũ) cao 128cm được rước qua thờ tại chùa Dâu do chùa Đậu bị phá huỷ thời kháng chiến chống Pháp. Ngoài ra còn có tượng Kim Đồng, Ngọc Nữ, Chúa Đen, Chia Trắng, Thạch Quang Phật và tượng vị tổ sư Tì- ni- da- lưu- chi được bố trí cân xứng, hài hòa. 

Gian thờ nhà Hậu phía sau bố trí các pho tượng Bồ tát, Tam thế, Đức ông, Thánh tăng theo kết cấu tiền phật hậu thần. Ở đây lưu giữ 2 bộ ván khắc kể về sự tích Man Nương cùng quá trình xây dựng chùa. Thông với khu nhà Hậu là hai dãy hành lang chạy dài, được bố trí bở 18 pho tượng Thập Bát La Hán. 

Tháp Hòa Phong uy nghi nằm tại phía sân trước nhà Tiền đường. Theo thời gian, tháp chỉ còn lại 3 tầng, cao 17m. Bên trong lòng tháp rỗng, dưới tầng thấp nhất có đặt bốn bức tượng Tứ Trần. Phía trên có treo quả chuông đúc năm đầu vua Cảnh Thịnh (1793) nhà Tây Sơn. 

Lễ hội chùa Dâu tổ chức khi nào?

“Dù ai đi đâu về đâu

Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì về.

Dù ai buôn bán trăm nghề

Nhớ ngày mồng tám thì về hội Dâu.”

Hàng năm, lễ hội chùa Dâu được tổ chức trong 3 ngày 7,8,9 tháng 4 âm lịch. Trong đó ngày lễ chính là ngày 8/4 thu hút hàng chục nghìn người từ khắp nơi về trẩy hội, cúng lễ, dâng hương chiêm bái. 

Xem thêm: Chùa Tiêu Sơn – ngôi chùa nuôi dạy vua Lý Thái Tổ có gì đặc biệt?

Tới hội chùa Dâu, du khách và người dân địa phương sẽ được tham gia các nghi thức cổ truyền như cướp nước, múa trống, múa gậy và nhiều trò diễn xướng dân gian như chầu văn, hát chèo, hát trống quân,… Nổi bật là hoạt động rước tượng Tứ Pháp từ 3 chùa về chùa Dâu “công đồng” hội tụ các yếu tố Mây + Sấm + Chớp = Mưa. đi Sau đó 4 kiệu sẽ đến chùa Tổ thăm mẹ Man Nương

Đây được coi là lễ hội Phật giáo lớn của vùng Bắc Bộ với ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, sản xuất nông nghiệp mùa màng được bội thu. 

Chú ý khi hành hương vãn cảnh dâng lễ tại chùa

Chuẩn bị đồ lễ

Không chỉ trong những ngày đầu xuân năm mới, ngày lễ Phật giáo trong năm hay ngày hội chùa Dâu, nơi đây luôn tiếp đón đông đúc du khách hành hương vãn cảnh và chiêm ngưỡng những giá trị tâm linh vào những ngày thường nhật. 

Khi đi, ai nấy đều sắm sửa lễ vật thành tâm bái yết nơi cửa Phật. Phật chứng tâm chứ không chứng lễ. Bởi vậy, con hương đệ tử không cần sắm sửa lễ vật mâm cao cỗ đầy mà chỉ cần đơn giản nhưng thành tâm là đủ. Đến với chùa Dâu, ta chỉ được dâng đặt đồ chay, tịnh như hương hoa, quả tươi chín, trầu cau, xôi chè hay phẩm oản. Tuyệt đối không cúng rượu, thịt.

Trong những vật lễ dâng lên hương án nhà chùa, Oản Tài Lộc là Ngọc thực được nhiều người lựa chọn để thêm phần trang trọng, linh thiêng và chỉn chu. Oản Tài Lộc cô Tâm là vật lễ thiết kế độc lạ, ý nghĩa, có thể trưng lễ trong thời gian dài mà không bị hỏng, mốc.

Với sự am hiểu về những tín ngưỡng tâm linh linh thiêng, các nghệ nhân tại Oản Cô Tâm đã nghiên cứu và cải tiến thiết kế tạo nên những tác phẩm Oản Tài Lộc lễ Phật nhiều kích cỡ lựa chọn với mức giá vô cùng phải chăng. 

Lộ trình di chuyển tới chùa Dâu

Chùa Dâu cách trung tâm thành phố Hà Nội khoảng 20km. Lộ trình từ trung tâm TP Hà Nội tối ưu thời gian nhất là: Cầu Chương Dương- Đường Nguyễn Văn Cừ – Cầu Chui – đường QL 5 – tỉnh lộ 181 – Dương Xá ( Gia Lâm ) – Phú Thị (Gia Lâm) – Thuận Thành – Phố Dâu – Chùa Dâu.